Najpierw pandemia. Obawa o zdrowie własne i bliskich. Niepewność związana z nauką zdalną i z sytuacją finansową w rodzinach. Teraz wojna, a wraz z nią kolejne strachy: o życie znajomych z Ukrainy, jeśli takich mamy, o to, czy konflikt nie rozleje się dalej, jak będzie wyglądać nasza przyszłość. Nowe warunki życia, do których musieliśmy i nadal musimy się dostosować, powodują stres i strach. Jak sobie z nim radzić?
Trzy reakcje na strach
Czym różni się lęk od strachu? Powód, dla którego odczuwamy lęk najczęściej jest trudny do sprecyzowania i wskazania, niebezpieczeństwo jest mało realne, a jego źródło znajduje się w osobie, która tego lęku doświadcza. Strach z kolei powodowany jest przez czynniki zewnętrzne, które są realne i łatwo można je zidentyfikować oraz nazwać. Wyróżnić można trzy sposoby reakcji na strach: zamrożenie, walka lub ucieczka. Każda z tych reakcji pojawia się automatycznie w momencie zagrożenia i zależna jest od indywidualnych predyspozycji i wcześniejszych doświadczeń.
Wyobraź sobie, że po roku nauki zdalnej, kiedy nie uczyłeś się na bieżąco, miałeś ograniczony kontakt z koleżankami i kolegami z klasy, musisz wróć do nauki stacjonarnej w szkole. Nauczyciele zadają dużo materiału do nauczenia, robią sprawdziany i kartkówki, a Tobie trudno z tym wszystkim nadążyć, ponieważ masz spore zaległości. Denerwujesz się tym tak bardzo, że na samą myśl o tym, że masz iść następnego dnia do szkoły, boli cię brzuch i robi się niedobrze. Możesz na tą sytuację zareagować na jeden z trzech wspomnianych wcześniej sposobów, czyli uciec np. poprzez wagary i opuszczanie lekcji; możesz też zamrozić swoje uczucia i nie podjąć żadnego działania, zdać się na los i wyjść z założenia, że “co ma być to będzie”, albo walczyć np. poprzez negowanie rzeczywistości. Ale są jeszcze inne sposoby, które mogą pomóc Ci w świadomie rozładować powstałe napięcie.
Co najgorszego może się stać?
Zawsze kiedy stoisz w obliczu lęku przed czymś, spróbuj wyobrazić sobie, jakie mogą być najgorsze konsekwencje, gdy wydarzy się to, czego się boisz. Jeśli przyjdziesz na sprawdzian, ale się nie uczyłeś, jakie są możliwe opcje? Dostaniesz ocenę niedostateczną i grozi Ci powtarzanie klasy – pomyśl na ile jest to realne. Czy za nim to się wydarzy nie będziesz miał możliwości poprawienia tej oceny? Czy możesz poprosić nauczyciela o możliwość zdobycia pozytywnych ocen do średniej w inny sposób, na przykład poprzez przygotowanie prezentacji na wybrany temat lub napisanie wypracowania? Co jeszcze możesz zrobić, żeby nie dopuścić do takiej sytuacji?
Poprosić kolegę lub koleżankę o wytłumaczenie materiału, który sprawia ci trudność, zaplanować sobie naukę z wyprzedzeniem? Kiedy zaczniesz, to wydarzenie, którego się obawiasz, rozkładać na czynniki pierwsze, to zobaczysz dostępne alternatywy i możliwości. Okaże się wtedy, że prawdopodobieństwo wystąpienia najgorszego scenariusza jest naprawdę minimalne. Rozpisz sobie na kartce wszystko co możesz zrobić, aby tej sytuacji zapobiec, dzięki temu będziesz mieć zaczątek konkretnego planu działania, który pozwoli Ci zredukować lub uniknąć strachu.
Fake newsy w szkole i na świecie
Czy znasz sytuację, kiedy przed ważnym egzaminem wszyscy panikują i nagle ktoś rozsiewa informację, że słyszał od innych roczników, że w zeszłym roku egzamin był tak trudny, że nikt go nie zaliczył. Mimo, że przecież uczyłeś się zaczynasz myśleć, że Twoje szanse na pozytywny wynik są minimalne, bo przecież skoro w zeszłym roku nikt nie zdał, to w tym roku pewnie będzie tak samo, a w dodatku słyszałeś to już od tylu osób, że to musi być prawda. Stres, który powstaje w wyniku takiej sytuacji powoduje, że faktycznie przestajesz wierzyć w swoje możliwości i możesz gorzej wypaść na egzaminie. A kiedy dotrzesz do źródła tej informacji to okazuje się, że nie wszyscy i nie w zeszłym roku, tylko kilka lat temu była jedna osoba, która nie zdała, bo się nie nauczyła i to nawet nie u tego nauczyciela u którego teraz zdajesz tylko u innego, który był wtedy na zastępstwo. Na podobnej zasadzie działają media społecznościowe i tak zwane ‘fake newsy’, czyli nieprawdziwe informacje powielane przez różne osoby, których celem jest dezinformacja oraz rozprzestrzenianie fałszywych wiadomości w różnych celach, najczęściej politycznych. Dlatego pamiętaj, aby zawsze opierać się tylko na sprawdzonych oraz zweryfikowanych źródłach informacji. Bazuj na faktach, a nie na ich interpretacji czy chwytliwych nagłówkach i hasłach wyrwanych z kontekstu niewiadomego pochodzenia. Zawsze gdy spotykasz się z jakąś informacją zadaj sobie pytanie: skąd mam pewność, że to prawda?
Strach ma wielkie oczy… i zielone włosy
Czy próbowałeś sobie kiedyś wyobrazić swój strach? Jaki ma kształt, kolor, czy ma oczy lub ręce, a może jest podobny do jakiegoś przedmiotu lub zwierzęcia? Weź kartkę i kredki i spróbuj swój strach narysować. Użyj kolorów, które najlepiej odzwierciedlają Twoje uczucia, gdy o nim myślisz. Odpowiedz sobie na pytania: kiedy strach się pojawia? Czy jest ktoś lub coś, co go odstrasza? W jakich sytuacjach strach czuje się najlepiej, a od jakich ucieka? Ćwiczenie to pozwoli Ci uświadomić sobie jakie masz zasoby, które Twój strach redukują oraz jakie sytuacje go generują. Przy okazji też może okazać się, że “strach ma wielkie oczy”, a więc, że wcale nie jest taki przerażający jak zawsze myślałeś. A może uda Ci się go nawet polubić, co sprawi, że nie będziesz się go bał, ale będziesz traktował jako ważną informację o tym, że są jakieś potrzeby w Tobie, które wymagają przyjrzenia się im i zaspokojenia.
Pamiętaj też, że jeśli Twój stres czy strach są na tyle silne, że nie bardzo umiesz samodzielnie sobie z nimi poradzić warto poprosić o pomoc specjalistę. W Fundacji Odzyskani funkcjonuje darmowa poradnia psychologiczna. Sprawdź jak się umówić na wizytę. Możesz również brać udział w szeregu warsztatów, które pozwolą Ci wzmocnić Twoje wewnętrzne zasoby i pomogą radzić sobie w trudnych sytuacjach.
Autorka: Kaja Pilarczyk