Co robić kiedy nasze dziecko zaczyna zbyt dużą wagę przykładać do tego jak wygląda? Czy powinniśmy się martwić, gdy dziecko się odchudza lub spędza długie godziny na siłowni?

Dlaczego nastolatkowie są narażeni na zaburzenia odżywiania?

Otacza nas kultura, w której bardzo ważny jest wygląd fizyczny. Atrakcyjne są szczupłe, wysportowane ciała i wymodelowane sylwetki. To ideał, do którego „trzeba” dążyć. Szczupła sylwetka kojarzy się z sukcesem, byciem lubianym i podziwianym. Taki wizerunek atakuje nas z różnych stron, i o ile osoby dorosłe mają świadomość, że zdjęcia modelek na okładkach czy w internecie często są retuszowane, o tyle młode osoby mogą tej wiedzy nie posiadać. Wiek nastoletni to czas, kiedy ludzie bardzo krytycznie oceniają swoje ciało i wygląd. Porównywanie do innych jest na porządku dziennym, stąd nie trudno o kompleksy. Współcześni nastolatkowie są wymagający w stosunku do swojego wyglądu i wyglądu innych ludzi. Coraz popularniejsze stają się również zabiegi medycyny estetycznej. Wizyty u kosmetyczki czy zabiegi na ciało są już właściwie normą.

Rodzaje zaburzeń odżywiania

W klasyfikacji zaburzeń psychicznych wyróżnionych zostało kilka rodzajów zaburzeń odżywiania, jednak do najczęściej występujących możemy zaliczyć takie jak anoreksja czy bulimia.

Anoreksję charakteryzuje silna potrzeba posiadania kontroli oraz wytrwałości w utrzymaniu szczupłego ciała. Osoba chora, mimo znacznej utraty wagi ma zaburzone postrzeganie i ocenia siebie jako osobę grubą. Z jednej strony odczuwa głód, ale z drugiej stara się tym uczuciom zaprzeczać. W skrajnych przypadkach anoreksja prowadzi do całkowitego wyniszczenia organizmu, które może wymagać hospitalizacji lub prowadzi do śmierci. Na zaburzenie to chorują głównie dziewczęta, w Polsce jest to ok. 0,8-1,8% populacji płci żeńskiej poniżej 18 roku życia.

Dla bulimii z kolei charakterystyczna jest uporczywa koncentracja na jedzeniu, potrzeba spożywania posiłków, koncentracja na tematach związanych z jedzeniem, przygotowywaniem posiłków, a z drugiej strony ogromna obawa przed otyłością. Bulimia w pełnym stadium najczęściej występuje wśród młodych kobiet między 15 a 28 rokiem życia. Osoby z tym zaburzeniem są świadome swojego problemu, doświadczają skutków fizycznych takich jak np. biegunki, wymioty czy zaparcia, ale też psychicznych takich jak poczucie winy.

Podstawą leczenia zaburzeń odżywiania jest psychoterapia, która w skrajnych przypadkach połączona może być z hospitalizacją, która ma na celu przywrócenie zdrowia fizycznego.

W jedzeniu nie tylko chodzi o głód!

Za proces jedzenia odpowiedzialne są nie tylko mechanizmy biologiczne. Bardzo duży wpływ na to, jak jemy ma także kultura i społeczeństwo. Przede wszystkim rodzina i nawyki żywieniowe, które nam przekazała, ale także moda, reklamy, a nawet wielkość talerza, na którym jemy. Nasze nawyki żywieniowe kształtują się od wczesnego dzieciństwa, dlatego proces ich zmiany jest wyjątkowo trudny i wymagający.

W kontekście spożywania posiłków niezwykle ważny jest poziom zaspokojenia potrzeb psychicznych człowieka. Dziecko, które jest karmione nie tylko zaspokaja głód, ale również doświadcza redukcji lęku, poczucia samotności czy obniżenia poziomu napięcia. Uczy się więc, że jedzenie zapewnia mu komfort psychiczny. Może się zdarzyć tak, że w wyniku błędnego rozpoznawania swoich uczuć dziecko zacznie identyfikować negatywne emocje z brakiem pokarmu i uczuciem głodu i będzie próbowało zaspokoić je poprzez jedzenie.

Kluczowe dla rozumienia zaburzeń odżywiania jest to, że u ich podłoża leżą zmiany w postrzeganiu samego siebie. Prowadzi to do narzucania sobie restrykcyjnej diety, co z kolei wpływa na funkcjonowanie ośrodków kontrolujących łaknienie.

Jak wspierać nastolatka?

Jak już wspomniano, dziecko w okresie dojrzewania jest bardzo wymagające wobec najbliższego otoczenia, ale przede wszystkim wobec samego siebie i tego jak wygląda. Dzieje się tak dlatego, że istotna jest dla niego potrzeba bycia akceptowanym przez rówieśników. W okresie dojrzewania ciało się zmienia – zmieniają się jego proporcje, kształt, może pojawić się trądzik, ważne jest więc, aby z dzieckiem rozmawiać i przygotowywać je na te zmiany a przede wszystkim poinformować, że są one czymś normalnym i przejściowym. Inną istotną kwestią jest wizerunek kreowany przez media. W tym wypadku równie istotne jest, aby uświadamiać dziecko, że modelki z instagrama czy kolorowych czasopism korzystają z programów do obróbki graficznej i nie wyglądają tak w rzeczywistości. Zaburzenia odżywiania mogą pojawić się również jako odpowiedź na zbyt dużą presję stawianą wobec dziecka. Jeśli stoją przed nim za wysokie wymagania – stawiane przez innych lub jego samego – będzie on próbować im sprostać, ale napięcie powstałe w związku z tym może znaleźć swoje ujście właśnie w zachowaniach autodestrukcyjnych.

Autorka: Kaja Pilarczyk

Opracowano na podstawie: Ziółkowska B., Psychologia zaburzeń odżywiania, [w]: Cierpiałkowska L., Sęk H. (red.), Psychologia kliniczna, Warszawa 2020