Dorastanie to jeden z najtrudniejszych etapów życia człowieka. Przemiany, które wówczas zachodzą obejmują niemal każdą sferę życia człowieka: ciało, psychikę, relacje społeczne. Na dodatek rzutują one na całe późniejsze życie. To prawdziwa rewolucja – trudna dla rodzica dorastającego dziecka, ale jeszcze trudniejsza dla samego zainteresowanego.

Jej celem nie jest jednak trwałe zburzenie istniejącego porządku, jak mogłoby się wydawać (choć aspiracje niepodległościowe mają niebagatelne znaczenie). Celem dorastania jest wykształcenie dojrzałej tożsamości. To ten moment, gdy młody człowiek zadaje sobie fundamentalne pytania: kim jestem? Kim chcę być? Co jest w życiu ważne? Jakimi wartościami mam się kierować? Aby odpowiedzieć na te pytania nastolatek musi zacząć samodzielnie doświadczać życia, a rodzic powinien mu w tym pozwolić. Zanim jednak powiemy sobie, jak możemy wspierać dojrzewające dziecko, przyjrzyjmy się temu, o co chodzi w dorastaniu.

Biologia ma znaczenie

Dojrzewanie przypada na okres pomiędzy 10/12, a 20 rokiem życia. Zmienia się ciało, zwiększa się wydzielanie hormonów, które mogą wpływać na zachowanie młodego człowieka. To nie prosta wymówka! Hormony faktycznie mogą zwiększać poziom agresji i sprawiać, że łagodne do tej pory dziecko staje się porywcze. Zmienia się także mózg. Około 12 roku życia młody człowiek staje się zdolny do myślenia formalnego, czyli takiego, które umożliwia mu snucie planów i refleksji oderwanych od rzeczywistości. To wtedy wykształca się u niego zdolność wyobrażania sobie hipotetycznych sytuacji, których nie przeżył, a które mogłyby się wydarzyć, a więc także przewidywania konsekwencji swoich decyzji. W obszarze sferze fizycznej dużym wyzwaniem dla nastolatka jest samoakceptacja oraz wiedza i zrozumienia dla pojawiających się zmian fizycznych. Może to się wiązać z np. przesadną dbałością o swój wygląd. Warto młodych wspierać w tym zakresie i wzmacniać ich poczucie własnej wartości.

Idealiści na barykadach

W ramach zmian psychicznych następuje intensywny rozwój emocjonalności oraz funkcji poznawczych. Młody człowiek dopiero w późnej fazie dorastania uczy się, że dany problem można rozpatrywać z różnych perspektyw, a rzeczywistość nie jest tylko czarno-biała. Zanim jednak to nastąpi, jest gotów bronić swoich nierzadko radykalnych poglądów i ideałów oraz spierać się z osobami, które ich nie podzielają lub mają odmienne zdanie. Charakterystyczne na tym etapie rozwoju jest także idealizowanie, na przykład miłości. Nastolatek może wchodzić w bliskie relacje z innymi i projektować na nich swoje wyobrażenia o idealnym partnerze czy partnerce. Na wyobrażenia te spory wpływ ma kultura popularna taka jak filmy, seriale, czy książki. Ważne jest więc, okazywanie zrozumienia dla emocji, które młoda osoba wyraża.

Symboliczne „pójście w świat”

Gdy dziecko dorasta rodzice schodzą na drugi plan. To może być trudne, bolesne, ale jest jak najbardziej normalne. Dla nastolatka najważniejsza staje się grupa rówieśnicza. Przyjaciółki, koleżanki, kumple, chłopaki ze szkoły… Przynależność do grupy rówieśniczej jest namiastką bycia członkiem społeczeństwa i nabiera znaczenia w okresie dorosłości. To wśród koleżanek i kolegów młody człowiek uczy się społecznego funkcjonowania. Oderwanie od domu rodzinnego jest symbolicznym „pójściem w świat”, kiedy weryfikuje on wszystko to, czego nauczył się w dotychczasowym życiu. Nie oznacza to, że rodzice przestają być swojego dziecka ważni. Jeśli tylko wspierają go w tych poszukiwaniach, nadal będą ważnym punktem odniesienia oraz osobami do których dorastający zgłasza się po pomoc czy radę.

Jak wspierać nastolatka?

Tak jak normalny jest szereg zmian, jakich doświadcza dziecko w okresie dojrzewania, tak również normalne są obawy i niepokoje rodziców. Na początek i jednym i drugim poradzilibyśmy zdobyć wiedzę o tym, co młody człowiek przeżywa. Dzięki temu niektóre niepokojące zachowania mogą się wyjaśnić. Przykładowo, zamknięte drzwi od pokoju dziecka nie muszą być objawem kryzysu w relacji, ale właśnie naturalnej potrzeby zdystansowania się od rodziców. Ważne jest, aby rodzice nie ograniczali dziecka w jego dążeniu do samodzielności i niezależności, ale mu towarzyszyli, utwierdzając w przekonaniu, że cokolwiek zrobi zawsze znajdzie oparcie w mamie i tacie, którzy akceptują go takim, jaki jest. Jeśli dziecko zmaga się z kompleksami związanymi z wyglądem – utwierdzajmy je w samoakceptacji. Jeśli przyjęło radykalne, skrajne poglądy polityczne, jeszcze do tego na przekór tym, które są bliskie rodzinie, zachowujmy cierpliwość. Kluczowe jest budowanie ze swoim dzieckiem relacji opartej na rozmowie już od najmłodszych lat. Jeśli kilkuletnie dziecko nauczy się, że z każdym problemem może przyjść do rodziców i zostanie wysłuchane oraz potraktowane poważnie, również w wieku nastoletnim i dorosłym będzie szukało u nich rady oraz wsparcia.

 

 

Autorka: Kaja Pilarczyk

Opracowano na podstawie: M. Bardziejewska, Okres dorastania. Jak rozpoznać potencjał nastolatków, w: A. I. Brzezińska red., Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa, Gdańsk 2021.